Cotton market price भारतीय शेतीचा आधारस्तंभ म्हणून ओळखला जाणारा कापूस, खरोखरच ‘पांढरे सोने’ आहे. देशातील अनेक शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नाचा पाया या पिकावरच उभा आहे. हजारो वर्षांपासून भारतात कापसाची लागवड केली जात असून, आजही ते देशातील प्रमुख नगदी पिकांपैकी एक आहे. कापसाच्या उत्पादनामुळे न फक्त शेतकरी तर कापड उद्योग आणि देशाची अर्थव्यवस्थाही गतिमान राहते.
कापसाच्या उत्पादनाची प्रमुख राज्ये
महाराष्ट्र, गुजरात, तेलंगणा, आंध्र प्रदेश आणि मध्य प्रदेश ही राज्ये कापसाच्या उत्पादनात देशात आघाडीची भूमिका बजावतात. कापूस हा फक्त कपडे बनवण्यापुरता मर्यादित नाही. आपल्या रोजच्या जीवनातील अनेक गोष्टींमध्ये कापसाचा हात असतो. जे तेल, साबण वापरतो, त्यांच्या उत्पादनातही कापसाचा महत्त्वपूर्ण वाटा असतो. कापसाच्या बियाणापासून तेल काढले जाते.
आजचा कापूस बाजार भाव
कापसाचे भाव 7500 रुपये प्रति क्विंटलच्या पलीकडे जाऊन शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावर समाधानाचे भाव आणले आहेत. पण, यामागे कोणते कारण आहे? या लेखात आपण कापसाच्या बाजारभावात झालेली ही झपाट्याने वाढ का झाली, त्याचे शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर काय परिणाम होणार समजून घेणार आहोत.
विविध बाजार समित्यांमध्ये कापसाच्या दरात मोठ फरक दिसून येत आहे. अमरावती बाजार समितीत कापूस 7200 ते 7300 रुपये प्रति क्विंटलच्या दरात विकला जात आहे, तर राळेगाव येथे हाच कापूस 7000 ते 7521 रुपये प्रति क्विंटलच्या दरात विकला जात आहे. अकोला येथे सरासरी दर 7396 रुपये प्रति क्विंटल असून, उमरेड येथे 7000 ते 7170 रुपये प्रति क्विंटल इतका आहे. यावरून लक्षात येते की, पिकासाठी वेगवेगळ्या बाजारपेठेत वेगवेगळे दर मिळत आहेत.
राज्यांच्या सीमा ओलांडून गेल्यावर कापसाच्या दरात मोठी उंच-नीच दिसून येते. गुजरातच्या राजकोटमध्ये कापसाला सर्वाधिक म्हणजे 8000 रुपये प्रति क्विंटलचा दर मिळत आहे. तेलंगणामध्ये वरंगल येथे हा दर 7850 रुपये प्रति क्विंटल इतका आहे, तर मध्य प्रदेशातील इंदौरमध्ये 7800 रुपये प्रति क्विंटल इतका आहे. कापसाचे दर राज्य आणि बाजारपेठानुसार वेगवेगळे आहेत.
1. विविध बाजारपेठांमध्ये कापसाचे दर वेगवेगळे आहेत: बाजारपेठांमध्ये कापसाचे दर 7000 ते 7521 रुपये प्रति क्विंटल या दरम्यान.
2. राज्यांच्या सीमा ओलांडून गेल्यावरही दर बदलतात: गुजरातच्या राजकोटमध्ये कापसाचे दर 8000 रुपये प्रति क्विंटल इतके उच्च आहेत, तर तेलंगणा आणि मध्य प्रदेशातही दर चांगले आहेत.
3. दरातील फरकाची कारणे: बाजारपेठेतील मागणी, पुरवठा, कापसाची गुणवत्ता, वाहतूक खर्च आणि सरकारी धोरणे यासारखे घटक कापसाच्या दरातील फरकासाठी जबाबदार असतात.
4. शेतकऱ्यांवर परिणाम: दरातील फरकामुळे शेतकऱ्यांना वेगवेगळे दर मिळतात. काही शेतकऱ्यांना चांगला दर मिळतो तर काहींना कमी दर मिळतो.
5. बाजारपेठेवरील परिणाम: दरातील फरकामुळे बाजारपेठेत स्पर्धा वाढते आणि शेतकऱ्यांना आपल्या उत्पादनाची चांगली किंमत मिळवण्यासाठी प्रयत्न करावे लागतात.
कापसाचे दर वाढण्याची कारणे
भारतीय कापूस जगभर प्रसिद्ध आहे. चीन, अमेरिका आणि युरोप सारख्या देशांमध्ये भारतीय कापसाची मागणी दिवसेंदिवस वाढत आहे. या वाढत्या मागणीमुळे भारतातील कापसाचे दर चढत आहेत. कारण, जगभरातील कापड उद्योगात वाढ होत असून, भारतीय कापूस त्यांच्यासाठी सर्वोत्तम पर्याय म्हणून समोर येत आहे.
भारतातील वस्त्रोद्योगात झालेली वाढ कापसाच्या मागणीत वाढीचे कारण बनली आहे. देशात आता अधिकाधिक कापड बनवले जात आहे. यामुळे कापसाची मागणी वाढली आहे आणि त्याचा परिणाम कापसाच्या दरावर झाला आहे.
सरकारने शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवण्यासाठी कापसाची किमान आधारभूत किंमत [MSP] वाढवली आहे. या निर्णयामुळे बाजारात कापसाचे दर वाढण्यास चालना मिळाली आहे. MSP वाढवण्याच्या निर्णयामुळे शेतकऱ्यांना आपल्या उत्पादनाची चांगली किंमत मिळत असून, त्यांना शेती व्यवसायातून अधिक नफा मिळण्यास मदत झाली आहे.
या वर्षी झालेल्या अनियमित पावसामुळे कापसाचे उत्पादन प्रभावित झाले आहे. काही भागात पाऊस अपुरा पडला तर काही भागात अतिवृष्टी झाली. यामुळे कापसाची पिके नष्ट झाली आहेत आणि उत्पादन कमी झाले आहे. मागणीच्या तुलनेत पुरवठा कमी झाल्यामुळे बाजारात कापसाचे दर वाढले आहेत.
शेतकऱ्यांनो हे लक्षात ठेवा
उच्च दर्जाचा कापूस उत्पादन करून आणि योग्य पद्धतीने साठवून ठेवून शेतकरी अधिक चांगले दर मिळवू शकतात. कापसाला चांगले दर मिळवण्यासाठी योग्य शेती पद्धतींचा अवलंब करणे, कापसाला कीटक आणि रोगांपासून वाचवणे आणि त्याची योग्य साठवणूक करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी विविध बाजारपेठांमध्ये कापसाचे दर जाणून घेऊन आपल्या कापसाला सर्वात चांगला दर मिळवण्याचा प्रयत्न करावा.
कापसाचे दर वाढल्याने शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावर पुन्हा हास्य फुलले आहे. मात्र, या आनंदाला कायमस्वरूपी करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी कापसाच्या उत्पादनात काही बदल करणे गरजेचे आहे आजचा बाजार भाव जाणून घ्या. शासनानेही शेतकऱ्यांना मदत करण्यासाठी योग्य पावले उचलावीत. या सर्व गोष्टींमुळे भारतातील कृषी क्षेत्राला नक्कीच फायदा होईल.